Grensverleggend ontwerp dienstbaar aan participatie – Architectuur Lokaal

In zijn eerste troonrede op Prinsjesdag 2013 sprak onze koning van een participatiesamenleving. Op het vlak van wonen en inrichting van onze directe leefomgeving is een groot deel van ons daar al lang aan toe. In onze planologische traditie – van legitimatieplanologie via toelatingsplanologie en ontwikkelingsplanologie naar uitnodigingsplanologie – is de overheid echter bepalend in de opgave. De Omgevingswet stimuleert de leefwereld om zelf met initiatieven te komen en de systeemwereld om daarbij te ondersteunen. Geredeneerd vanuit overheden: van nee tenzij naar ja mits.
Zo is de intentie, zo gaat het verhaal. De praktijk is weerbarstiger. Daarover spreken Sybilla Dekker en Peter van Rooy op 29 november in het plenaire Participatiedebat van de manifestatie Grensverleggers met Floris Alkemade (Rijksbouwmeester), Monique van Haaf (gedeputeerde Overijssel), Rita Noordzij (wethouder Zaanstad), Hester van Buren (Rochdale en Aedes), Wouter Valkenier (Studio Valkenier), Mirte van Laarhoven (OKRA Landschapsarchitecten) en Ed Mol (gemeentesecretaris Bladel).

Sleutel
Particulieren barsten van de ideeën voor het aantrekkelijker maken van hun leefomgeving. Overheden hebben te maken met grote opgaven die op onze ruimte afkomen: energietransitie, klimaatadaptatie, woningbouw, landbouwtransitie, circulaire economie, vitale bodem, infrastructuur, et cetera. Nederland wordt niet groter dus er moet groots worden gedacht. De sleutel voor succes schuilt in perspectiefrijke ontwerpen waarmee meer ruimtelijke vliegen in één klap te vangen zijn en in organisatiemodellen die openstaan voor ieder die wil en baten niet afromen maar opnieuw investeren.

Samenleving als opdrachtgever Voor het eerst zijn ontwerpers nodig die zich dienstbaar opstellen en zich realiseren dat de samenleving aan zet is als opdrachtgever. Wegdromen in ateliers en produceren van wandplaten is niet aan de orde. Het gaat om luisteren, verdiepen, vertalen, bespreken, aanpassen en pas in laatste instantie een uitlegbaar moment van contemplatie. Om het verbinden van opgaven en slim omgaan met schaarse ruimte, met emoties tot in elke uithoek. Dit geldt voor alle ontwerpstijlen van zorgzaam kritisch en idealistisch innovatief tot emotioneel moralistisch en hedonistisch realistisch.

Uitzonderingen zullen ook hier de regel bevestigen, maar door de bank genomen heeft niemand nog de positie om zijn of haar overtuiging aan anderen op te leggen. Althans vooralsnog niet in de Nederlandse democratie. Bij iedere acute opgaven waar we als mondige samenleving voor staan, moet door alle betrokkenen gezocht worden naar maatschappelijke meerwaarde.

Krimpenerwaard
Tijdens het debat komen voorbeelden van meer of minder dienstbaar ontwerpen aan de orde. Sybilla Dekker (voormalig minister van VROM en thans minister van Staat) belicht essenties van een integraal en participatief proces in de Krimpenerwaard. De resultaten van het proces worden op de 28 november 2018, daags voor de manifestatie Grensverleggers, aangeboden aan bestuurders. Ontwerpers zijn dienstbaar aan het proces geweest en zullen bij de uitwerking van agendapunten beslist een rol krijgen. De bij menig ontwerper reflexmatige gedachte dat een gebiedsproces volgend is op het ontwerp blijkt ook hier ongegrond.

Ontwerp, participatie, bestuur en politiek
Na een schets van de Krimpenerwaard als voorbeeld van hoe participatie en ontwerp te combineren zijn, volgt hierover een gesprek met Floris Alkemade (Rijksbouwmeester), Hester van Buren (voorzitter Raad van Toezicht Rochdale en bestuurslid Aedes), Monique van Haaf (gedeputeerde Overijssel) en Rita Noordzij (wethouder Zaanstad).
Frans Soeterbroek (De Ruimtemaker) krijgt een kwartier het podium om het thema op zijn eigen onorthodoxe wijze te belichten. Dit lokt ongetwijfeld reacties uit van de deelnemers. Vervolgens drie korte presentaties van hun praktijken door Mirte van Laarhoven (OKRA Landschapsarchitecten), Ed Mol (gemeentesecretaris Bladel) en Wouter Valkenier (Studio Valkenier). Na hun presentaties gaan zij in gesprek met de deelnemers. Het gaat over ontwerp op het speelveld van participatie, bestuur en politiek. Tot slot trekken Sybilla Dekker en Peter van Rooy (NederLandBovenWater) rode draden uit de bijeenkomst.

De manifestatie Grensverleggers. Wonen, werken, leven met zorg en energie vindt plaats op 29 november 2018 in Villa Jongerius, Utrecht. Klik hier voor alle praktische informatie.
Deze manifestatie is de zevende editie van de landelijke manifestatie voor en over (publiek) opdrachtgeverschap en ontwerp, die Architectuur Lokaal traditiegetrouw vierjaarlijks organiseert in het jaar van de gemeenteraadsverkiezingen. Eerdere edities waren Hitte in de delta (2014), Bouwen op ambitie (2010), BOOST – Impuls voor publiek opdrachtgeverschap (2006), Oost West Thuis Best (2004), ORG (1996) en Niet Grijs! (1994). De manifestatie in 2018 wordt mede mogelijk gemaakt door het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie en het Ministerie van BZK.