Sublieme schoonheid | sublieme duurzaamheid. Oproep voor het verduurzamen van iconische stadskerken – Architectuur Lokaal

‘Sublieme schoonheid | sublieme duurzaamheid. Oproep voor het verduurzamen van iconische stadskerken’. Dat is de titel van de prijsvraag, uitgeschreven door de Rijksbouwmeester en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE). Teams van professionals uit de ontwerpdiscipline, de duurzaamheid- en de erfgoedexpertise worden uitgedaagd om te ontwerpen aan nog niet bestaande oplossingen die bijdragen aan de verduurzaming van iconische stadskerken. De Rijksbouwmeester en de RCE trekken bij deze prijsvraag samen op met negen iconische stadskerken. Het doel is om tot concrete oplossingen te komen en tegelijkertijd de maatschappelijke meerwaarde en duurzaamheid van erfgoed aan de hand van ontwerpkracht extra onder de aandacht te brengen. De prijsvraag wordt georganiseerd in samenwerking met Architectuur Lokaal.

Poëzie, techniek en schoonheid
Grote stadskerken staan voor dezelfde opdracht als de hele maatschappij: verduurzaming. Dit biedt de kerken niet alleen meer comfort en grotere exploitatiemogelijkheden, maar bespaart ook geld op de energierekening waardoor de instandhouding van het gebouw beter verzekerd is. Daarnaast draagt verduurzaming bij aan de maatschappelijke doelstelling om zuiniger om te gaan met energie. De meeste van de negen opvallende, gezichtsbepalende en monumentale kerken zijn dan ook al actief met allerlei duurzaamheidsmaatregelen, maar het bijzondere karakter van deze monumenten maakt dat ze voor een deel niet uit de voeten kunnen met reguliere duurzaamheidstoepassingen. De bijzondere kerkgebouwen vragen om innovatieve energieoplossingen mét ontwerpkwaliteit. Om een vernieuwende combinatie van poëzie, techniek en schoonheid.

Negen iconische kerken
Negen iconische stadskerken willen deze uitdaging aangaan: de Oude Kerk in Amsterdam, de Der Aa-kerk in Groningen, de Pieterskerk in Leiden, de Stevenskerk in Nijmegen, de Grote Kerk in Naarden, de Grote Kerk in Zwolle, de Kathedrale basiliek Sint Bavo in Haarlem, de Sint-Janskathedraal in ’s-Hertogenbosch en de Domkerk in Utrecht. De laatste drie kerken (in Haarlem, Den Bosch en Utrecht) zijn hoofdzakelijk in religieus gebruik, terwijl de andere zes kerken grotendeels in zakelijk gebruik zijn.

Opgave Gevraagd wordt om inspirerende, innovatieve en passende ontwerpvoorstellen die bijdragen aan een substantiële verduurzaming van grote stadskerken. De verduurzamingsopgave in deze oproep is gevat in drie thema’s: nadenken over het gebruik en comfort van de binnenruimte, energiekoppelingen die met de omgeving mogelijk zijn en de verbinding met de maatschappij als een sociale vorm van verduurzaming.

De voorstellen moeten getuigen van hoogwaardige kwaliteit en ook in esthetisch opzicht geslaagd te noemen zijn. De voorstellen sluiten ook aan bij de wensen van de kerkeigenaren, het gebruik, de monumentale waarden en de kwaliteit van dit bijzonder type gebouwen. Tegelijkertijd hoeven de voorstellen geen strakke maatwerk oplossingen te bieden die slechts toepasbaar zijn voor één specifiek kerkgebouw. Het is juist de bedoeling om de ‘haute couture’ oplossingen die bedacht worden realistisch, herhaalbaar en/of opschaalbaar te laten zijn, zodat ze vertaald kunnen worden naar een ‘prêt-à-porter’ aanpak en/of productontwikkeling voor andere monumentale (kerk)gebouwen.

Deelname, reglement en vragen
De procedure betreft een openbare prijsvraag met voorselectie. Deelname staat open voor teams die zowel de ontwerpdiscipline als duurzaamheid- en erfgoedexpertise in zich verenigen. Om geïnteresseerden in deelname aan de prijsvraag een handreiking te bieden bij het samenstellen van een ontwerpteam heeft de uitschrijver een matchingsplatform beschikbaar gesteld. De prijsvraag verloopt geheel digitaal volgens het reglement ‘Sublieme schoonheid | sublieme duurzaamheid. Oproep voor het verduurzamen van iconische stadskerken’. Het reglement en bijlagen zijn hiernaast te downloaden.

De procedure is aangekondigd op TenderNed.

De vragenronde is gesloten op 30 maart 2021. De vragen en de antwoorden hierop zijn te vinden in Bijlage 11, Nota van Inlichtingen.

Voorselectie en aanmelden De voorselectie van de prijsvraag vindt plaats op basis van portfolio en motivatie voor deelname van de teams. Bij aanmelding wordt aan de teams gevraagd om een voorkeur aan te geven (top 3) voor de drie door uitschrijver vastgestelde ontwerpthema’s. Uit de aanmeldingen selecteert een jury maximaal negen teams (maximaal drie per ontwerpthema) die worden uitgenodigd voor deelname aan de prijsvraag. Daarbij wijst de jury één van de drie thema’s toe aan elk van de geselecteerde teams om nader uit te werken. Aanmelden voor de voorselectie geschiedt via onderstaand formulier.

De termijn voor het doen van een aanmelding is gesloten op dinsdag 13 april 2021, 12.00 uur (middag) evenals het matchingsplatform.

Visiefase en startbijeenkomst voor geselecteerden op 30 april 2021 De negen geselecteerde teams worden uitgenodigd voor deelname aan de prijsvraag, waarin aan hen gevraagd wordt om een visie op de opgave in te dienen. De uitschrijvers stellen een tegemoetkoming in de kosten van € 2.000 excl. btw ter beschikking aan elk van de maximaal negen deelnemende teams aan de visiefase. De jury selecteert vervolgens maximaal drie teams (één team per ontwerpthema). Het resultaat van de selectie wordt zo spoedig mogelijk na de jurybijeenkomst bekendgemaakt.

NB: Op 30 april 2021 vindt ’s morgens een digitale startbijeenkomst plaats met de uitschrijvers, de kerken en de geselecteerde deelnemers. Daarbij worden de deelnemers geïnformeerd over de opgave en het verloop van het traject. Per team worden daarbij de ontwerper, de erfgoed- en de duurzaamheidsspecialist verwacht.

Ontwerpfase De drie daartoe uitgenodigde teams worden uitgenodigd om hun visie uit te werken tot een schetsontwerp. De uitschrijvers stellen een tegemoetkoming in de kosten van € 35.000 excl. btw ter beschikking aan elk van de maximaal drie deelnemende teams aan de ontwerpfase, mits een geldige inzending is gedaan.

De prijsvraag wordt afgerond met een openbare bijeenkomst waarbij de deelnemers hun ontwerp presenteren aan de jury, in aanwezigheid van vertegenwoordigers van de deelnemende kerken en publiek. De jury zal daarbij aanbevelingen formuleren met als doel de kansen voor uitwerking in het vervolg te versterken. Daarbij zal de jury stilstaan bij de vraag hoe de ontwerpen kunnen bijdragen aan vraagstukken voor andere deelnemende kerken en het duurzaamheidsvraagstuk van monumentale (kerk)gebouwen in het algemeen.

Jury De aanmeldingen en inzendingen worden beoordeeld door een jury bestaande uit:

Floris Alkemade, Rijksbouwmeester (voorzitter)

Susan Lammers, directeur Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
Willem Jan de Hek, dominee Protestantse Wijkgemeente Jacobikerk Utrecht
Christien Meindertsma, kunstenaar en ontwerper
Laetitia Ouillet, directeur Strategic Area Energy, TU Eindhoven
Patty Wageman, vertegenwoordiger Grote Kerken Overleg
Secretaris van de jury is Cilly Jansen m.m.v. Bram Talman, Architectuur Lokaal.